Kelamın Yenileşme Sürecinde Musa Carullah Bigiyef

İslam toplumunun son iki asır içinde topyekûn maruz kaldığı her türlü olumsuzluğa karşı İslam medeniyetini tekrar eski canlılığına kavuşturmak için çalışan aydınlar; bir taraftan İslam'a yöneltilen hücumlara cevap vermeye çalışırken diğer taraftan da Müslümanları uyandırma, siyasi esaretten ve ekonomik çöküntülerden kurtarma, dini hurafelerden temizleme gayretinde olmuşlardır. Bu dönemde Cemaleddin Afgani, Muhammed Abduh, Seyyid Ahmed Han, Muhammed İkbal, Seyyid Emir Ali, Said Halim Paşa, Reşit Rıza, Abdürreşid İbrahim ve Carullah Bigiyef, Batı sömürgeciliğine karşı dinî ıslah çalışmaları ile dikkati çeken şahsiyetlerdir Kazan bölgesinde gelişen “ceditçilik” akımının önde gelen isimlerinden birisi olan Musa Carullah Bigiyef; İslam âleminin, Türk dünyasının, özellikle de Rusya Müslümanlarının birliği, geleceği için çözüm yolları üretmeye çalışan, görüşlerini yazılı ve sözlü olarak her zaman ve mekânda cesaretle ifade eden bir İslam âlimidir. Her ne kadar Carullah; Kelam ilminin pratik faydası bulunmayan boş ve manasız bir ilim olduğunu, kelamcıların ise İslam âleminin bu hâle gelmesinin müsebbibi olduğunu söylese de kendisi de Kelam yapmaktan uzak kalamamıştır. O, selef Kelam âlimlerinin yolundan giderek kendi görüşlerini onların kalıplarında beyan etmiş ve bu konuda müstakil eserler kaleme almıştır.